Mong manh cận nghèo

Những năm trở lại đây, thông qua việc thực hiện liên tục, hiệu quả các chính sách giảm nghèo nói chung, chính sách dân tộc nói riêng, tỷ lệ hộ nghèo trên cả nước giảm nhanh, đời sống của người dân được cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên theo đánh giá của Quốc hội, việc giảm nghèo chưa thực sự bền vững. Điển hình là hộ cận nghèo ngày một gia tăng, ranh giới với hộ nghèo rất mong manh và có nguy cơ tái nghèo cao đang đặt ra thách thức không nhỏ cho những người làm chính sách.

Hộ nghèo giảm, cận nghèo tăng

Hiện nay, chính sách giảm nghèo của nước ta phủ rộng khắp tất cả các lĩnh vực như đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ phát triển sản xuất, giáo dục, y tế… Theo báo cáo mới nhất của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, tính từ năm 2008 đến nay, hàng loạt các Chương trình, dự án trọng điểm như Chương trình 30a; Chương trình 135; Chương trình xây dựng nông thôn mới; Chính sách hỗ trợ vay vốn tín dụng ưu đãi… đã được các Bộ ngành triển khai với tổng kinh phí lên tới hơn 20 nghìn tỷ đồng.

Nguồn lực trên tập trung vào lĩnh vực giảm nghèo, đặc biệt là khu vực miền núi, biên giới, hải đảo, nơi có đông đồng bào DTTS sinh sống. Nhờ đó bình quân mỗi năm, hộ nghèo cả nước giảm 2%, hộ nghèo vùng dân tộc thiểu số và miền núi giảm nhanh với tỷ lệ 6% mỗi năm. Với kết quả giảm nghèo trên, rõ ràng, đây là một thành tích rất ấn tượng không chỉ với Việt Nam mà còn đối với cả cộng đồng quốc tế.

Tuy nhiên, đằng sau những con số đáng tự hào ấy vẫn tiềm ẩn nỗi lo về sự thiếu bền vững trong giảm nghèo. Nói về vấn đề này, trước đó, tại các phiên làm việc của đoàn giám sát Ủy ban thường vụ Quốc hội với Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cũng như với Ủy ban Dân tộc về việc thực hiện chính sách pháp luật giảm nghèo các giai đoạn (từ 2005-2010 và 2010-2013), ông Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban về Các vấn đề xã hội của Quốc hội đã nhiều lần bày tỏ quan ngại rằng qua giám sát cho thấy dù tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh nhưng tỷ lệ hộ cận nghèo lại tăng cao, dẫn tới nguy cơ tái nghèo luôn hiện hữu.

Tại nhiều địa phương, mặc dù kết quả giảm nghèo rất tốt, đạt, vượt chỉ tiêu đề ra qua mỗi năm nhưng tỷ lệ hộ cận nghèo vẫn ngang ngửa, thậm chí cao hơn cả hộ nghèo. Đơn cử, tại Bắc Giang, tính đến cuối năm 2014, tỉnh còn hơn 38 nghìn hộ nghèo chiếm tỷ lệ xấp xỉ 9%. Trong khi đó, hộ cận nghèo hiện vào khoảng 31 nghìn hộ chiếm tỷ lệ 7,24%. Hay như tại Phú Thọ, cũng tính đến hết năm 2014, tổng số hộ nghèo trên toàn tỉnh là 37.649 hộ chiếm 9,89%, trong khi đó tổng số hộ cận nghèo xấp xỉ 39 nghìn hộ chiếm tỷ lệ 10,23%...

Mới đây, khi tìm hiểu thực tế tại Đà Bắc, một huyện 30a của cả nước, trao đổi với chúng tôi, ông Xa Đức Hiền, Phó Chủ tịch UBND huyện cũng thừa nhận rằng, mặc dù tỷ lệ hộ nghèo của huyện giảm khá nhanh từ 54% tại thời điểm năm 2010 xuống còn 38% năm vào cuối năm 2014, nhưng kèm theo đó là đối tượng cận nghèo cũng tăng lên đáng kể, gần như tỷ lệ thuận với tỷ lệ giảm nghèo gây không ít khó khăn cho địa phương. Theo ông Hiền, mặc dù hiện nay huyện chưa có thống kê cụ thể về số hộ cận nghèo nhưng con số này chắc chắn cũng không ít hơn số hộ nghèo vào thời điểm hiện tại.

Nguy cơ tái nghèo cao

Qua giám sát của Quốc hội cho thấy, việc thực hiện chính sách pháp luật về giảm nghèo thời gian qua đã bộc lộ không ít hạn chế như kết quả giảm nghèo chưa bền vững, tỷ lệ tái nghèo, phát sinh nghèo mới còn cao; nhiều chính sách còn chồng chéo, trùng lặp, dàn trải dẫn đến nguồn lực bị phân tán, hiệu quả tác động đến đối tượng hưởng thụ chưa cao, chưa rõ nét… Trong khi đó, những hộ cận nghèo luôn là nỗi lo của các địa phương vì đối tượng này rất dễ bị tác động dẫn tới nguy cơ tái nghèo.

Thực tế là trong nhiều năm qua, mặc dù các Bộ ngành Trung ương đã triển khai đồng loạt các chương trình, chính sách giảm nghèo nhưng trong đó cũng có không ít các chính sách hỗ trợ trực tiếp khiến nhiều hộ dù thoát nghèo nhưng không bền vững vì không có thực lực. Đồng thời, do không có các chính sách hỗ trợ hộ cận nghèo nhằm trợ lực cho những đối tượng này nên đa phần các hộ thoát nghèo chỉ sau một trận ốm, thậm chí sau một trận thiên tai, dịch bệnh là nghèo lại hoàn nghèo.

Anh Nguyễn Văn Đồng, là một nông dân ở Xóm Doi xã Hiền Lương, huyện Đà Bắc cho biết, mặc dù ra khỏi diện hộ nghèo đã lâu nhưng cuộc sống của anh vẫn khá bấp bênh. Hiện nay anh Đồng có vay vốn ngân hàng chính sách xã hội nuôi 1 lồng cá trên lòng hồ Sông Đà, thu nhập của cả gia đình đều trồng vào đó, một năm ước chừng 30 triệu đồng. Tuy nhiên, chỉ cần một trận lũ là có thể trắng tay bất cứ lúc nào.

Được biết, tại một số địa phương như Yên Bái, Hòa Bình, Thanh Hóa, Thái nguyên… mặc dù cũng đã ban hành nghị quyết cũng như không ít chính sách giảm nghèo đặc thù, như: hỗ trợ cho các xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn về sản xuất và đầu tư cơ sở hạ tầng; hỗ trợ 100% thẻ bảo hiểm y tế đối với hộ cận nghèo; hộ mới thoát nghèo được tiếp tục hưởng một số chính sách trong vòng 02 năm như: khám chữa bệnh, vay vốn tín dụng, đào tạo nghề, giáo dục- đào tạo... nhưng hiệu quả vẫn chưa thực sự được như mong đợi vì thiếu tính dài hơi, thiếu nguồn lực thực hiện.

Mới đây, đầu tháng 5/2015, tại hội nghị Sơ kết, đánh giá 6 năm thực hiện Nghị quyết số 30a của Chính phủ về Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với các huyện nghèo, Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cũng đã thẳng nhìn nhận rằng, công tác giảm nghèo hiện còn gặp nhiều khó khăn và thiếu tính bền vững, hiện cứ 3 hộ thoát nghèo thì có 1 hộ tái nghèo.

Do vậy, trong giai đoạn 2016-2020, để thực hiện hiện hiệu quả chính sách giảm nghèo, đòi hỏi đối tượng cận nghèo cần được các nhà làm chính sách quan tâm một các thỏa đáng, từ đó xây dựng các chính sách thiết thực trợ lực cho nhóm đối tượng này, tránh tình trạng tái nghèo.