Tăng cường trách nhiệm của người dân trong bảo trì công trình 135

Với sự hỗ trợ kỹ thuật từ Trung tâm nghiên cứu sáng kiến phát triển cộng đồng (RIC), nhóm cộng đồng công trình nước sinh hoạt xóm Đồng Bãi đã áp dụng cách làm của dự án vào sửa chữa nhiều công trình 135 của xóm như nhà văn hóa, kênh mương, từng bước đưa các công trình vận hành trở lại có hiệu quả.

Xóm Đồng Bãi, xã Đú Sáng, huyện Kim Bôi là một xóm vùng cao, có 119 hộ với 552 nhân khẩu. Trong đó có 82 hộ nghèo. Diện tích tự nhiên của xóm rộng hơn 527 ha. Chủ yếu là đồi cao và núi đá. Người dân nơi đây, tự bao đời gắn bó với công việc nương rẫy và đồng áng nên lúa, ngô vẫn là những cây lương thực chủ đạo. Như bao xóm vùng cao khác, đời sống của đồng bào nơi đây còn gặp nhiều khó khăn. Trong đó, nổi cộm nhất là thiếu nguồn nước sinh hoạt ổn định, hợp vệ sinh.

Ở vùng cao, hộ nào khá giả mới đào được giếng, vì chi phí, ít ra cũng ngót nghét chục triệu đồng. Những cái giếng như mũi khoan cắm sâu hoắm vào lòng đất mấy chục mét, cũng không đủ nước dùng quanh năm.

Trên những ngọn đồi cao, nguồn nước mát lành miệt mài chảy suốt bốn mùa. Đó là nguồn cung cấp nước lý tưởng cho mô hình công trình nước tự chảy. Khi công trình nước tự chảy xóm Đồng Bãi thi công, chính thức đưa vào vận hành cuối năm 2011, người dân nơi đây mừng vui khôn tả. Mỗi hộ gia đình đều hân hoan lắp đồng hồ nước, xây bể chứa. Nhưng niềm vui chưa được bao lâu, công trình vừa vận hành đã bắt đầu xuất hiện hư hỏng, đường ống nứt, vỡ nên nước thất thoát trong quá trình lưu thông. Hộ nào gần nguồn thì còn ngày có ngày mất, chứ hộ nào ở xa thì tuyệt nhiên nước không chảy tới.

Công trình với số vốn đầu tư xây dựng cả nửa tỷ đồng vẫn sừng sừng tọa lạc trên đỉnh đồi cao kia, ngày càng trở nên xa vời với mong ước có nguồn nước chảy về tận chái bếp mỗi nhà của người dân xóm Đồng Bãi.

Sau khi khảo sát công trình, Đoàn Trung tâm nghiên cứu sáng kiến phát triển cộng đồng (RIC) trở lại xóm Đồng Bãi tiếp xúc trực tiếp với người dân. Gần 20 người dân là đại diện các hộ gia đình đang còn hưởng lợi đến tham gia cuộc họp nhóm nước sinh hoạt do dự án tổ chức. Người dân chỉ đoàn công tác thấy công trình của họ hỏng cái gì, mong muốn sửa chữa như thế nào cũng như cam kết đóng góp tiền, góp ngày công lao động. Từ cuộc họp nhóm, người sử dụng công trình đã thống nhất bầu chọn nhóm cộng đồng, đặc biệt trong nhóm có tới 2 thành viên thuộc diện hộ nghèo. Nhóm được bầu chọn dựa trên các tiêu chí do chính người dân đưa ra như nhiệt tình, trung thực, có trình độ.v..v.

Từ khi thành lập nhóm, mỗi thành viên đều tham gia đầy đủ các khóa tập huấn do dự án tổ chức. Nội dung các khóa tập huấn đa dạng, lồng ghép kiến thức và kỹ năng cần thiết nhằm giúp người dân có đủ năng lực tự sửa chữa, vận hành công trình. Sau hơn 5 tháng tham gia tập huấn, nhóm cộng đồng đã biết cách lập kế hoạch quản lý vận hành bảo trì cho công trình nước sinh hoạt. Và Kế hoạch đã được UBND xã phê duyệt. Trong kế hoạch, nhóm lên phương án sửa chữa công trình với tổng kinh phí hết 13 triệu đồng, nhóm đề nghị dự án hỗ trợ 7 triệu 9 trăm nghìn đồng, số còn lại người dân đóng góp bằng ngày công lao động, tương đương gần 6 triệu đồng.

Xác định thời điểm thuận lợi để tiến hành bảo trì công trình là vào mùa khô, người dân cũng vào dịp “nông nhàn” sau khi vụ mùa đã thu hoạch xong. nhóm cộng đồng tiến hành họp những người hưởng lợi để trình bày kế hoạch sửa chữa và huy động người dân cùng tham gia thực hiện. Những người hiểu biết kỹ thuật thì thực hiện cắt, nối, hàn, khò các điểm vỡ, rò rỉ. Người không biết kỹ thuật thì phát quang, đào, chôn lấp đường ống. Sau khi triển khai, 20 điểm vỡ trên đường ống được xử lý đúng kỹ thuật, hơn 37m đường ống thép trắng kẽm thay thế cho ống nhựa những đoạn qua đường giao thông. Chi phí sửa chữa không phát sinh so với kế hoạch dự toán ban đầu.

Công trình nước sinh hoạt xóm Đồng Bãi, xã Đú Sáng được nhóm cộng đồng tiến hành xả nước trở lại sau 4 ngày đóng nước để sửa chữa. Niềm vui vỡ òa khi nước chảy về tận chái bếp mỗi gia đình. Những hộ dân thuộc xóm Bưa Sào, một xóm kế bên chưa từng được hưởng lợi thì nay nước chảy về đầy bể chứa, một điều nằm ngoài sự mong đợi của nhóm cộng đồng và người dân. Từ con số 15 hộ hưởng lợi ít ỏi ban đầu, sau sửa chữa, có 41 hộ được hưởng lợi, tăng 26 hộ. Kỳ diệu hơn, trường mầm non chi B của xã Đú Sáng đã không còn phấp phỏng nỗi lo thiếu nước sinh hoạt cho 141 cháu đang theo học tại đây. 

Nắm chắc trong tay các kiến thức và kỹ năng do dự án truyền đạt, cộng với kinh nghiệm sau một “bài thực hành” đạt kết quả ngoài mong đợi, nhóm cộng đồng công trình nước sinh hoạt xóm Đồng Bãi đang bàn bạc áp dụng cách làm của dự án vào sửa chữa nhiều công trình khác của xóm như nhà văn hóa, kênh mương. Đặc biệt hơn, nhóm cho biết sẽ cùng nhau lập kế hoạch tìm một nguồn nước mới bổ sung cho nguồn nước hiện tại nhằm nâng cao hơn nữa số người được hưởng lợi từ công trình. 

Nhóm cộng đồng xóm Đồng Bãi và người dân nơi đây, không chỉ biết cầm cày cầm quốc. Họ còn biết sử dụng đèn khò, đai nín; biết lập kế hoạch; biết tính toán kinh phí và quản lý nguồn quỹ tiền mặt. Chỉ cần có phương pháp và cho họ cơ hội thực hành. Thì giống như trao cho họ một chiếc chìa khóa vạn năng, họ sẽ tự mở ra mọi cánh cửa mà cộng đồng mong muốn, theo cách của họ mà không cần phải chờ đợi ai.